Dobruca Beyliği, Sarı Saltuk’un[1] oğlu Seyit İsmail Saltuk’un 1281-1299 yılları arasında Dobruca’da varlık gösteren kısa ömürlü bir Türkmen beyliğidir.
Sarı Saltuk, Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’da ilk kurulan Oğuz Türk beyliği olan Saltuklu Beyliği’nin (1071-1202) kurucusu Ebü’l-Kāsım İzzeddin Saltuk Bey’in soyundan gelmektedir.
Ebul Kasım Saltuk yetim kaldıktan sonra Selçuklu Şahzadeleri ile birlikte amcası
tarafından okutulup büyütüldü. Buhara yöresinde bulunan Oğuzlar’ın büyük boylarından Çepniler, Alevi müslümanlığı benimseyince, Ebul Kasım Saltuk’un talipleri oldular. Ebul Kasım Saltuk, Şafi mezhebinden olan vezir Nizam-ül Mülk’ün tavsiyeleri ile Türkmenler arasında çok sevilen Ebul Kasım Saltuk, Büyük Selçuklu ordularında komutanlık yapmıştır. Önemli bir yere sahip olan Ebul Kasım Saltuk, Saltuklu hanedanının da kurucusudur.
Saltuklu soyundan gelen Sarı Saltuk’un oğlu Seyit İsmail Saltuk, bir grup askerle birlikte Pontuslular tarafından ele geçirilen Sinop ve Amasya yöresi’ni geri aldı. Ancak Selçuklu veziri Muhittin Pervane (1262-1277), IV. Kılıç Arslan aracılığı ile Seyyit İsmail Saltuk ve adamlarını o bölgeden uzaklaştırıp, oraya oğlunu vali olarak atadı. 1264 yılında İsmail Saltuk da Bizans’tan yer isteyip, erenleri ve binlerce çadırlık Çepni ile birlikte Deliorman Bölgesi’ne yerleşti ve yurt edinmeye çalıştı. Öte yandan, taht kavgası nedeniyle birbirlerine düşen II. Gıyâseddin Keyhüsrev’in çocuklarından biri, Bizans İmparatoru 8. Michel’den kendisi ve de çevresi için de yer istemiştir, bu Selçuklu beyleri de Seyit Sarı Saltuk ile birlikte Deliorman bölgesine gitmiş ve Çepnilere karışmıştır. Seyit Sarı Saltuk daha sonra Kırım’a geçerek Altın Orda hanı Nogay ile birlikte 1281 yılında Kırım’dan Dobruca’ya geçip, Tuna boylarını (Dobruca yöresini) aldılar ve yurt edindiler. 1282’de İsmail Saltuk ve idaresindeki Çepni boyları Dobruca Bölgesi’ne yerleşerek Dobruca beyliğini kurdular. Ancak Seyit İsmail Saltuk, 1297 yılında Dobruca’daki İsakça Kenti’nde öldü (Mezarı İsakça yakınlarındaki Babadağ’dadır.).
Sonuç olarak, 13. yüzyılda Selçuklu Türkmenlerinin Anadolu’dan Dobruca’ya önemli bir göçleri ve kolonileşmeleri olmuştur.[2]
Sarı Saltuk’un oğlu İsmail Saltuk, 1297 yılında vefat edince, beyliğin başına oğlu Ece Halil Saltuk geçti.
1299 yılında Altın Orda’daki taht kavgaları sonunda hakimiyeti ele geçiren Tatar hakanı ve boyları, Altın Orda hanı Nogay’a ve Nogay’ın en sıkı müttefiki olan Türkmenlere Dobruca yöresinde saldırdı. Bunda Bizans’ın kışkırtmaları da vardı. Yönetimi ele geçiren Tatarlar, Ece Halil kumandasındaki Çepnileri ve müttefiki Altın Orda Hanı Nogay’ın ordusunu dağıttılar.
1310 yılında (bazı kaynaklarda:1306) Sarı Saltuk’un torunu Ece Halil Saltuk, öldürülen Altın Orda Hanı Nogay’ın eşi Çiçek Hatun ve oğlu Türi’yi ile bir kısım Nogay askerlerini de yanına alarak, tüm Türkmenlerle birlikte Çanakkale Boğazı’ndan Anadolu’ya geçerek Karesi Beyliği’ne sığınır. (kaynaklar 10bin ile 150bin çadır arasında değişmekte) Karesi kumandanları Gazi Evranos ve Hacı İlbeyi Sarı Saltuk’un soyundan gelen bu Türkmenleri ve Ece Halil’i hürmetle karşılar ve Karesi topraklarına yerleştirir. Ece Halil Karesi kumandanlarından biri olarak Bizans’a karşı savaşır.
Karesi Beyliği’nin 1360’ta Osmanlı tarafından ilhak edilmesiyle Ece Halil Osmanlı hizmetine girerler.
Olayların bir kısmı Saltukname’de anlatılmaktadır.
Bugün Balıkesir ve Çanakkale ilinde ve Bergama ilçesinde yaşayan 100’den fazla Alevi Çepni köylerinin bu Türkmenlerin devamı olduğu düşünülmektedir. Bir kısmının da diğer Türkmen boylarıyla karışarak sünnileştiği/manavlaştığı zannedilmektedir.
[1] Machiel Kiel, “The Türbe of Sarı Saltık at Babadağ-Dobrudja”, GDAAD, sy. 6-7 (1977-78), s. 205-227
[2] Stānescu, “Monuments d’Art Turc en Dobroudja”, SAO, III (1961), s. 177-189