Ercan KANDEMİR

Bergama İlçesinde Yaşayan Çepniler:

Tarih, Kültür ve Köyler

**Giriş**

Çepniler; Türkiye’nin Ege Bölgesi’nde yoğun bir yaşam alanı kaplayan önemli bir Türk boyudur. Tarihi kökenleri Oğuz Türklerine dayanan Çepniler, Anadolu’ya göç ederek burada yerleşik hale gelmişlerdir.
İzmir’in Bergama ilçesi, Çepnilerin yoğun olarak bulunduğu bölgelerden biridir. Bu makalede, Bergama ilçesinde yaşayan Çepnilerin tarihî süreçleri, kültürel özellikleri, yaşadıkları köyler ve günümüzdeki durumları ele alınacaktır.

**Tarihî Arka Plan**

Çepniler, 11. yüzyılda Danişmendliler ve Sarı Saktuklularla birlikte Büyük Selçuklular döneminde Anadolu’ya göç etmişlerdir.
Anadolu’da ilk kurulan beylik olan Saltuklularda Çepniler de kurucu unsur.
Çepniler ana kitle olarak Danişmendli Devleti’nde yer almıştır. Bir Çepni önderi olan Danişmend Ahmet Gazi ile 1072 yılında Sivas merkezli Danişmendli Devleti’ni kurmuşlardır. Bu devletin, Anadolu Sekçuklularına yenilmesinden sonra dağılmasıyla Çepniler Karadeniz ve Batı Anadolu’ya dağılmışlardır.

Danişmendli soyundan gelen Kara İsa Bey, Bergama’yı da içine alan Karesioğulları Beyliği’ni 1299 yılında kurmuştur.
Oğuzların Üçok koluna mensup olan Çepniler, genellikle savaşçı kimlikleriyle tanınmışlardır. Selçukluların Anadolu’yu fethetme sürecinde aktif rol oynayan Çepniler, daha sonra Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluş ve yayılma dönemlerinde de önemli katkılarda bulunmuşlardır.

Çepni beyliği olan Karesioğulları, Osmanlı hakimiyetine girerek Osmanlı ‘yı denize açmış, Balkanlardaki fetihlerine en büyük katkıyı böylece Çepniler vermiştir.
Bergama, Karesioğulları’na başkentlik de yapmıştır. Topraklarını genişletme imkânı daha çok Ege adalarında ve Rumeli sahillerinde olduğundan Yahşi Bey idare merkezini Bergama’ya taşımıştır. Bir dönem Karesioğulları, Bergama’dan yönetilmiştir.

**Çepni Köyleri**

Bergama ilçesinde Çepnilerin yoğun olarak yaşadığı birkaç köy bulunmaktadır. Bu köyler, Çepni kültürünün korunup yaşatıldığı önemli yerleşim yerleridir. İşte Bergama ilçesindeki bazı Çepni köyleri:

1. **Sarıdere Köyü:** Sarıdere Köyü, Çepnilerin yoğun olarak yaşadığı köylerden biridir. Geleneksel tarım ve hayvancılıkla uğraşan köy halkı, kültürel miraslarını koruma çabası içindedir.

2. **Narlıca Köyü:** Narlıca Köyü, Çepni kültürünün güçlü bir şekilde hissedildiği bir başka yerleşim yeridir. Köy halkı Çepni geleneklerinin yaşatılmasına katkı sağlar.

3. **Tepeköy Köyü:** Tepeköy Köyü, Çepni nüfusunun yoğun olduğu bir köydür. Geleneksel yaşam biçimlerini sürdürmektedirler.

4. **Pınarköy:** Pınarköy, Bergama’daki önemli Çepni köylerinden biridir. Çepni kültürüne ait geleneksel el sanatları ve yemekler, bu köyde özenle korunmaktadır.

5. **Karalar Köyü:** Karalar Köyü, Çepnilerin yoğun olarak yaşadığı bir diğer köydür. Geleneksel tarım ve hayvancılıkla uğraşan köy halkı, kültürel miraslarını yaşatmaktadır.

6. **Yalnız Ev Köyü:** Yalnız Ev Köyü, Çepni kültürünün izlerini taşıyan bir başka köydür.
Bu Çepni köylerinde Alevi Bektaşi inancı benimsenmiştir. Buradaki Çepni Türkleri, atalarının inancı olan Gök Tanrı dininden sonra Alevi Bektaşi İslam’a geçmişlerdir.
Cem evlerinde yaptıkları ibadetlerle inanç yaşamlarını devam ettirmektelerdir.

**Kültürel Özellikler**

Çepniler, zengin kültürel miraslarıyla dikkat çekerler. Bergama’da yaşayan Çepnilerin kültürel özellikleri şu başlıklar altında incelenebilir:

1. **Dil ve Edebiyat:** Çepniler, Türkçenin eski lehçelerini koruyarak bu dili kullanmışlardır. Günümüzde de Bergama Çepnileri arasında, özellikle yaşlı nüfus arasında, eski Türkçe kelimelere rastlanmaktadır. Balıkesir Çepnilerinin sıklıkla kullandığı Gizli Dil’den emareler Bergama Çepni köylerinde de vardır. Bu dil Türkçe, Farsça, Arapça başta olmak üzere başka dillerden de kelimeler barındırmaktadır. Yöre halkı, Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlı Türkleri ile Safevi Türkleri arasında başlayan mezhep kavgalarından dolayı baskı gördüklerinden Gizli Dile önem verdikleri düşünülmektedir.

Gizli Dil Örnekleri:

Kevik Halama: Başkasına belli etme, bulunduğun ortamı belli etme, çaktırma.
Tunataz: Kız, manita
Manış: Çepni olmayan.
Hersit: Yemek

2. **Müzik ve Halk Oyunları:** Çepniler, kendilerine özgü halk müziği ve oyunlarıyla tanınırlar. Zurna ve davul gibi geleneksel enstrümanlar eşliğinde oynanan Çepni oyunları, bölgenin kültürel kimliğini yansıtır.

3. **Gelenek ve Görenekler:** Çepniler, düğün, bayram ve cenaze gibi toplumsal etkinliklerde geleneksel adetlerini yaşatırlar. Düğünlerde “kına gecesi” ve “gelin alma” gibi ritüeller önemli bir yer tutar.

4. **Mutfak Kültürü:** Çepnilerin zengin mutfak kültürü, Bergama’nın yerel yemekleriyle birleşerek özgün bir yapıya bürünmüştür. Ege mutfağının etkileriyle zenginleşen Çepni mutfağında, özellikle et ve süt ürünleri ön plandadır.
Türk kültürünün önemli bir yansıması olan lokma dökme geleneği hem sosyal kültürel alanlarda hem de inanç alanlarında gerçekleştirilmektedir.

**Günümüzde Çepniler**

Bergama ilçesinde yaşayan Çepniler, günümüzde modern yaşamın getirdiği değişimlere rağmen geleneklerini sürdürmektedirler. Eğitim, ekonomi ve sosyal hayat gibi alanlarda aktif olan Çepniler, aynı zamanda kültürel miraslarını koruma çabası içindedirler. Bergama’nın çeşitli köylerinde düzenlenen festivaller ve etkinlikler, Çepni kültürünün yaşatılmasına katkıda bulunmaktadır.
Bir Balıkesir Çepnisi olan İstanbul Çepni Boyu Derneği Başkanı Cemal BULUT ve İzmir Çepni Boyu Derneği Başkanı Ümit GÜNER önderliğinde 2021 Eylül ayında Bergama’da yapılan Uluslararası Çepni Boyu Barış Festivali bölge Çepnilerinin bir araya gelmesi, Çepni kültürünü yansıtması açısından güzel bir örnektir.

**Sonuç**

Bergama ilçesinde yaşayan Çepniler, tarih boyunca Anadolu’nun zengin Türk kültürünün önemli bir parçası olmuşlardır. Gelenek ve göreneklerini günümüze kadar taşıyan Çepniler, Bergama’nın kültürel çeşitliliğine önemli katkılarda bulunmuşlardır. Çepnilerin tarihî ve kültürel mirası, sadece Bergama için değil, Türkiye’nin genel kültürel yapısı için de büyük bir değere sahiptir.